Mấy chuyện thời thơ ấu của tôi, vì sao tôi yêu khoa học

Tôi là mẫu mã quả đât được ngưỡng mộ bởi cả học trò giỏi, học trò riêng lẻ, giáo viên lẫn phụ huynh, là đẳng cấp game thủ bè hay nhờ “mày đến nhà tao xin thì tao thế hệ đi chơi được” mỗi khi cả đám muốn đi rong ruổi giữa trưa nắng, nên luôn cảm thấy rất toàn diện và đồng cảm với đại quát nhân loại… Tôi đã đọc và nghĩ suy khá nhiều từ những năm tiểu học, để có thể cảm nhận được nhiều hơn về những gì mình trải qua và chứng kiến.



Tuổi thơ tôi

Tôi gốc Bắc, mà mập lên ở một vùng nông thôn tiêu biểu của miền Tây cách đây tầm hơn chục năm trước. Bằng một cách kỳ lạ nào đó, tới nay tôi vẫn còn lưu giữ ký ức gần như toàn vẹn về từng ngày một, bắt đầu từ khoảng năm 5 tuổi. Những ký ức không cần phải đầy đủ hay mê say xúc, dễ dãi chỉ là những gì đã xảy ra.

Có thể bạn quan tâm: » Phía sau đường mòn Hồ Chí Minh là một tầm nhìn

Có thể nghĩ về những sự kiện bình thường (như một hôm được mẹ nhờ đi hái lá lốt chẳng hạn, tôi có thể nhớ lại hôm ấy mình đã vừa lơi là, vừa bực bõ, vừa chịu thương chịu khó lựa từng lá lớn hàng đầu để ngắt như thế nào) là một kỹ năng gợi cảm trong những hôm khó ngủ. Nhưng việc có thể nhớ lại cuộc đời thời thơ ấu của mình nghe đâu hữu dụng hơn khi đoàn kết cùng tri thức ở hiện tại. Những tận hưởng đầy tính xã hội nhưng rất có thể nhiều mọi người chưa thực sự trải qua nó.

Thuở ấy tôi thường bị gọi là “bắc kỳ”, vì cả trẻ thơ lẫn quần chúng to. Có quần chúng. # chỉ trêu đùa cho vui miệng, có quần chúng. # sài nó để gọi như thể đó là tên và có cả người quen biết nghịch ngợm lúc nào cũng chuẩn bị xổ ra cả một bài thơ để chửi rủa bất kể tôi chẳng làm gì. Sự nghiêm túc và những cảm xúc bị động lộ ra một cách không chút giấu diếm phía sau thái độ của nhóm sau rốt lúc nào cũng khiến tôi giận dữ.

Nhưng nhìn bình thường cuộc đời của một nhân dân gốc Bắc ở vùng nông thôn miền Tây cách đây tầm hơn chục năm trước tương đối dễ dàng. Giáo viên ở trường gần như toàn diện là loài người Bắc, những học trò giỏi số 1 trong trường và lớp cũng gốc Bắc, cho đến cả các đôi lứa khá giả trong vùng cũng phần nhiều là gốc Bắc. Tôi nghĩ số mệnh lúc ấy của mình cũng như toàn cầu châu Á ở Mỹ, tuy vẫn chịu nạn phân biệt mà được bảo vệ do sự sinh tồn của những truyền thuyết dạng “luôn có một thằng châu Á giỏi hơn bạn” hay xa hơn là sự hiện diện của hàng loạt tỷ phú, CEO gốc Á đặc trưng. Điều tồi tệ hàng đầu có nhẽ là không được ưu chuộng và nhiều lúc nó sẽ dẫn đến các rắc rối nguy hiểm, nhưng nhìn bình thường vẫn tương đối dễ thở.

Những con người người chơi thuộc các dân tộc đặc trưng, chi tiết là các người chơi Khmer, thực thụ đã chịu đựng một cuộc sống khắc nghiệt rất nhiều, cùng phép so sánh ở trên, có thể ví tình cảnh của họ với cuộc đời của nhân loại da đen ở phương Tây. Họ cũng có N-word, tuy không tới mức khó tính khó nết như của nhân loại da đen, nhưng mà danh xưng “quả đât miên” thường là thứ người ngoài nên tránh sử dụng.

Các bạn hữu loài người Khmer thường sống thành cụm gọi là sóc, nằm ở xa đường cái, dọc những đoạn đường bé và kênh đào bé xíu. Từ đường cái, rẽ vào những con đường đan (làm từ các tấm đan bê tông) dẫn vào các sóc, mà lại cứ theo đó đi sâu vào trong thì chỉ còn đường đất. Tôi nhớ mình đã từng đi rất xa vào phía trong ấy, cơ mà vẫn chưa bắt gặp điểm rốt cục, và cũng chưa bắt gặp căn nhà sau hết. Cứ một đoạn dài tưởng chừng hoang vắng tới mức chẳng còn ai ở nữa, lại có mặt một căn nhà tranh xập xệ nằm lẻ tẻ đơn độc đến khó hiểu.

Thuở ấy, phần đông dân chúng Khmer đều nghèo. Chẳng biết vì lý bởi vì gì (và vì ai), mà dù xây nhà giữa khoảng đất trống liên hồi chẳng ai tranh chấp, chỉ một số ít trong số họ có ruộng. Những người ta còn lại thường đi làm thuê, làm thuê với mức tiền công chỉ vẹn nguyên sống qua ngày và tuồng như thiên tài “đổi đời” từ khoản thu nhập ấy ở gần con số 0, ngay cả khi nỗ lực thu thập. Đàn ông thì làm cửu vạn, phụ bạn nữ thì làm những phần việc liên quan đến đồng áng (gặt mướn, cấy mướn…). Công việc ở nông thôn thường bấp bênh bởi vì phụ thuộc vào mùa vụ, thế nên ngay cả sau này cần cù ai kêu gì làm nấy, họ vẫn có những khoảng nghỉ không mong muốn.

Nếu may mắn, chủ ruộng sẽ cho họ được “mót” lúa chét* để có cái ăn trong một vài tháng nghỉ thân mùa vụ. Những phụ tá này là đáng quý, và có thì đỡ hơn không, nhưng nhìn tầm thường chẳng thay đổi được quá nhiều. Thế nên mặc dù loài người Khmer vẫn nhận được các giúp sức na ná, so với cảnh ngộ và điều kiện đã ảnh hưởng bạo phổi mẽ đến cuộc đời của họ, đó chỉ như trái táo cho một cơn bạo dịch.

*[Lúa chét là loại lúa mọc lên từ gốc những cây lúa đã được gặt để thu hoạch, trong lúc nghỉ giữa vụ. Do đất lúc này đã ít chất dinh dưỡng nên hạt lúa thường đen, lép, tỷ lệ hạt gạo thấp, gạo thường bị hôi. Tuy vậy, gạo lúa chét khá ngọt và ngon].

Việc được cho mót lúa chét hay những giúp đỡ nhỏ bé nhặt đáng quý khác lại hình như không kiến tạo ra được nhiều thay đổi tích cực cho cộng đồng quả đât Khmer. Trong lớp học, họ thường rơi vào nhóm học kém nhất. Trong trường học, họ thường là những nhóm học trò chưa có người yêu tiếng tăm gây quấy quả cho cả học sinh lẫn gia sư. Trong một bè bạn dân cư, họ cũng không thường hình thành với thế táo tợn về cả kinh tế, tài chính lẫn văn hóa. Những dụng cụ này, mặc dù là kết quả của một quá trình bất bình đẳng, lại thường được các nhóm dị kì xem là nguyên cớ hợp lý để tái thiết các điều kiện bất đồng đẳng dành cho nhóm yếu thế.

Thời tiểu học, tôi thuộc nhóm học giỏi nhất trường mà lại không cần đến quá nhiều cố gắng. Điều này có thể là hiển nhiên ở một số thành thị bự, chỗ có các trường với gần như khái quát học sinh đều là học trò giỏi, mà lại thật buồn bởi ở chỗ tôi sống, số học sinh giỏi chỉ chiếm thiểu số ngay cả khi đó chỉ là tiểu học. Giáo viên chưa cần quan trọng tâm tới chuyện sẽ đào sản xuất ra bao nhiêu học trò giỏi, nhưng mà trước tiên phải kiên cố số học trò yếu ở mức chấp chiếm được và Đặc trưng là không được để tập thể trẻ chán nản việc học đến mức nghỉ luôn từ những năm tuổi vẫn chưa được nhị số.

Năm học lớp 4, lúc ấy nhà trường phát động phong trào “đôi game thủ cùng tiến”, tôi được ghép ngồi cạnh với một cậu game thủ toàn cầu Khmer tên là Tính. Lúc ấy cậu có học lực yếu và gặp chủ đề với cả những phép nhân chia dễ ợt. Đến cuối năm, cả nhị không mất quá nhiều cố gắng và cần lao, cơ mà cậu được học lực khá, lần trước nhất trong lịch sử đi học. Tôi vẫn nhớ cậu đã luôn rất vui khi nhận những kết quả kiểm soát ngày càng tốt lên của mình, như thể nó vừa mở ra thời cơ để cậu đổi đời, dù rằng với tôi đó chỉ là những bài bình chọn vô nghĩa, và việc đến trường chỉ là một dạng công việc chung nhàm chán (đúng, tôi đã có nghĩ suy như thế năm còn học lớp 4). Sau đó vài hôm, mẹ cậu đi bộ từ đường đất, rồi tới đường đan, rồi đến đường cái để mang cho mẹ tôi 4 con gà để cảm ơn bởi tôi đã giúp Tính học giỏi hơn. Điều tồi tệ trong những cảnh ngộ này là chúng tôi bắt buộc khước từ sự đền đáp ấy do nó sẽ desgin ra sự khó xử không tất yêu cho toàn diện quần chúng. #. Lối sống nông thôn có những điều khí cụ bất thành văn và những mọi người trong nhóm yếu thế nhất, trái ngang thay, lại là những toàn cầu tôn trọng các điều biện pháp này hàng đầu. Những thế giới thường luôn có những định kiến xã hội xấu về trái đất nghèo, tôi dễ ợt nhận ra họ chưa từng tiếp xúc với người nghèo bao giờ.

Tiếp xúc với Tính giúp tôi nhận ra nhiều điều. Những học trò kém quả thực đã trải qua những Cảm Xúc chẳng mấy ngất ngây khi ngồi trên ghế nhà trường. Họ phải gặm nhấm cảm giác khó tính khó nết của việc chần chờ một tẹo gì khi ngồi làm bài đánh giá và kì vọng hàng loạt thứ tồi tệ kì cục sẽ xảy đến vào ngày thông tin kết quả của bài đánh giá ấy. Đó có thể là lời trách móc của gia sư, là Cảm Xúc tủi nhục với người chơi bè xung quanh và sự thất vọng của cha mẹ ở nhà. Thứ Cảm Xúc mà rút cục tôi cũng có cơ hội một lần được chiêm nghiệm, trong một lần ngồi làm bài thi học sinh giỏi cấp khu vực về sau khi. Rất tất tả thôi, Cảm Xúc ấy sẽ biến mất, trở thành một thứ gì đó phổ thông và nhân dân ta sau rốt cũng sẽ quen với nó. Để ứng phó với cảm thấy này và với việc đi học vẹn toàn, loài người ta sẽ có xu hướng chơi bời nhiều hơn, tránh né việc học, tham gia vào hội những toàn cầu mà lại luôn đùa cợt về điểm 1 2 3 4 thay bởi Cảm Xúc buồn chán hay trách móc lẫn nhau về nó.

Những năm liên tiếp đạt kết quả kém đã khiến Tính mất kết nối với việc học, tiếp xúc với một môi trường không phục vụ việc học và vấn đề mập số 1 của cậu là luôn bị phân tán do những mối bận trung ương ngoài chuyện học hành. Cậu hay kể cho tôi nghe về những thế giới anh đã nghỉ học ở trong xóm hay ho như thế nào, về niềm hạnh phúc khi kiếm được mười ngàn nhờ xúc cá lia thia để bán và phấn kích khi đi làm đồng với ba mẹ… những thứ hình dáng hình trạng thế. Nhưng khi sự tập hợp được dành cho việc học, khi cậu hiểu cách mọi thứ hoạt động, mọi thứ trông chừng tiện nghi hơn hơn nhiều. Ngoài Tính, tôi vẫn thường hỗ trợ quần chúng trong lớp việc học, và tôi nhận ra rằng chẳng ai ngu ngốc cả. Việc học chỉ là một chủ đề rất bé xíu trong cuộc đời nhiều chủng loại của họ, trái với việc chu toàn cuộc sống thời còn nhỏ nhắn chỉ quay quanh học và chơi như tôi, họ phải đối mặt với nhiều chuyện rối rắm khác lạ. Từ những chuyện tí xíu nhặt như đoạn đường đất sẽ trở thành nỗi thảm khốc mộng khi trời mưa (đất bùn bám vào dép và vào bánh xe đóng thành từng khối), buổi tối cả nhà chỉ có ánh nến lập lòe để phát sáng (vì đường điện chưa kéo đến những sóc quá xa đường cái) cho tới những yếu tố vĩ mô về kinh tế, chính trị, xã hội kì cục vốn luôn ép chặt họ như những chiếc lồng vô hình.

Tôi là loại quần chúng. # được yêu mến do cả học sinh giỏi, học trò chưa có người yêu, cô giáo lẫn phụ huynh, là vẻ bên ngoài bạn bè hay nhờ “mày tới nhà tao xin thì tao mới đi chơi được” mỗi khi cả đám muốn đi rong ruổi thân trưa nắng, nên luôn cảm giác rất trọn vẹn và đồng cảm với tuyệt vời địa cầu. Tôi cũng có một bạn giữa địa cầu Khmer đặc trưng tên là Yêu, học khá, dáng thế giới lớn khỏe và rất tốt bụng, khi tôi lên thị thành để học cấp 2, cậu cũng rời trường tiểu học mà lại không phải để học tiếp, nhưng mà để đi làm ruộng phụ giúp ba mẹ. “Lao động trẻ em” là cụm từ báo chí vẫn dùng để chỉ hoàn cảnh của Yêu, mà trái với những diễn đạt xót xa trên mặt báo, những toàn cầu như Yêu thường thỏa mãn việc “làm đồng phụ giúp ba mẹ” một cách hoàn hảo tự nhiên chẳng chút than vãn, như thể đó là một quy phương pháp tất yếu lâu nay vẫn vậy. Đó thế hệ là điều tệ số 1 nhưng mà hiện thực đã kể lại, vốn bắt buộc tỏ rõ chỉ qua số liệu hay con chữ.

Anh trai tôi cũng là một người ta hiền lành và học giỏi, có quen thân với một nhóm bạn nhân dân Khmer được mệnh danh là “trùm trường” gồm những đứa trẻ có độ tuổi thực lớn hơn 2-3 tuổi so với độ tuổi đi học tiểu học. Họ thường đi “giật đạn” (đi đến nơi những đứa trẻ dị thường đang chơi bắn bi trong sân trường để cướp giật) rồi cho anh tôi. Sau một vài lần tiếp xúc, tôi thấy họ cũng thường nhật, nếu không muốn nói là có chút gì đó ngây ngô và lành tính. Họ không cần số đạn (bi) rung được từ những đứa trẻ không giống nhau, họ chỉ cần Cảm Xúc hâm mộ khi biến thành kẻ bắt nạt, dù rằng ở bên ngoài khuôn viên của trường tiểu học, họ là những kẻ bị bắt nạt.

Tôi đã đọc và nghĩ suy khá nhiều từ những năm tiểu học, để có thể cảm chiếm được nhiều hơn về những gì mình trải qua và chứng kiến. Khi đọc sách vở về bất công xã hội và nỗi đau của các nhóm thiểu số, tôi không tưởng tượng, không hình dong, nhưng mà chỉ nhớ lại. Tôi thấy những nhân loại cụ thể mình từng gặp, tương ứng với những gì sách vở đã biểu đạt. Chẳng có người hùng hình dung nào cả. Tôi đã gặp họ, tiếp xúc với họ, sống với họ và san sẻ một phần đời dân chúng, đủ nhiều để biết rằng xã hội đã nói gì đúng, và nói gì sai về hoàn cảnh của họ. Như truyện của Nguyễn Ngọc Tư, tôi khá thích, mà lại phần nào đó nó vẫn mang dáng vẻ “poverty p*rn” ngay cả khi tác giả đã có thiện chí luôn cố tránh né nó, và có nhẽ loài người miền Tây sẽ không thực sự thích đọc chúng cho lắm.

Cuộc sống nông thôn còn tồn đọng nhiều chủ đề khác hơn là chỉ khoảng cách kinh tế hay vị thế chính trị của các nhóm dân cư Đặc trưng nhau. Có những thứ khá bi thảm cười, như sự lặp đi lặp lại của các cuộc hội thoại quả đât tham gia vào. Bạn sống ở đó một thời gian và sẽ thấy những câu chuyện nhân loại nói với nhau lặp đi lặp lại một cách khó tính, như thể một người đã kể một câu chuyện với nhiều nhân dân tới mức họ lừng chừng họ đã kể với địa cầu này chưa, thế nên họ đành kể lại, và nhân loại nghe kể cũng không cảm giác phiền gì với việc đó. Ngày này qua tháng nọ, năm nay qua năm đặc trưng, cảm giác không khí ấy như một vùng đất đã bị bỏ quên trong một tựa game lưu lạc nào đó, nơi những NPC chỉ có một lượng rất hạn chế câu thoại cho diễn biến của mình.

Giới hạn về báo cáo, về bối cảnh và hàng loạt thứ nổi bật khiến trái đất khó lòng bứt ra khỏi những câu chuyện bé nhặt thường ngày. Vì vậy, thế giới ta thường bị duyên dáng và Cảm Xúc bất ngờ trước những câu chuyện mang màu sắc trọng điểm linh, thần bí và không giống nhau lạ. Họ còn bị thôi thúc trong việc trở nên dân chúng kể chuyện để lây nhiễm nó cho những người ta khác thường. Vì thế, chẳng có gì khó hiểu khi nông thôn ở Việt Nam thường là những vùng đất bị nhuốm màu chổ chính giữa linh tôn giáo sâu sắc, đan xen cùng những câu chuyện đời sống bình thường lặp đi lặp lại, chỉ nhiều khi thế hệ lộ ra một vài cá nhân quan trung ương chính trị xã hội thể thao bóng bánh, cơ mà kiến thức thu lượm được từ những tờ báo giấy cùng vài lời bình luận nửa vời ở các quán cà phê đầu chợ rốt cục chỉ đem đến tác động bị động, hơn là sự thông tuệ.

Cấp nhị, tôi rời quê để học ở trường top đầu của tỉnh, rồi cấp ba là trường chuyên, đôi khi mới lại về nhà. Hòa nhập vào những bối cảnh xã hội thế hệ, tôi không nhận ra bất cứ điều gì ưu việt hay vượt trội so với vùng đất cũ. Chỉ là một khu vực mới với những vấn đề thế hệ. Tôi vẫn gặp những quần chúng. # âu sầu với vị thế của mình dù họ đã ở hoàn cảnh vượt trội hơn hẳn trái đất toàn cầu tôi từng gặp khi còn nhỏ dại. Và nỗi đau, hay những thứ khác biệt về cảm xúc, là y hệt. Bất kể bạn cảm thấy bất lực khi ngồi làm bài đánh giá ở trường làng hay ở trường chuyên, cảm xúc vẫn là tương đồng. Sẽ thật tuyệt nếu những con người này đồng cảm được với nhau, thì bởi ghen tỵ chán ghét nhau, tôi nghĩ.

Cho đến bây chừ, tôi vẫn cảm giác bi đát nôn khi đọc được những bài viết nói về bất công xã hội, phân biệt đối xử từ những “trí thức thị thành” hay nhân loại nức danh vốn chỉ biết về thực tại xã hội phê chuẩn truyện kể. Họ nói về bất công như thể thứ gì đó không tồn tại, như thể một thứ được thêu dệt ra với mục đích chỉ nhằm khiến họ Cảm Xúc tệ, và thứ tự ngày nay là kết quả của toàn thể mọi thứ nên ắt hẳn nó phải hợp lý. Họ tuyên bố cứng ngắc về nhân loại chỉ dựa trên hưởng thụ sống ít ỏi của mình, nhưng bỏ lỡ phần mênh mang vô tận trải đời từ những quả đât khác nhau. Vấn đề này không những thảm hại với riêng họ, còn gây hại tới hơn nhiều người đặc trưng.

Những quần chúng. # yếu thế cũng chịu tác động mạnh bởi vì truyện kể. Họ tin những kẻ lường đảo dù chẳng có gì khó để nhận ra duyệt logic căn phiên bản. Ngay cả khi bè lũ lừa đảo cũ đã bị lật tẩy, khi câu chuyện ấy lặp lại, họ vẫn lại tin vào nó một lần nữa. Những câu chuyện phản khoa học dạng “tôi có thế giới chưng bị ung thư không khỏi, đi gặp ông thầy này nhưng mà hết”, “tôi có quen ông thầy tướng giỏi lắm, hữu duyên thế hệ gặp, có thể giúp giải được kiếp nạn này”… đã ăn sâu vào cuộc sống nhân loại dân nông thôn Việt Nam đến mức đáng báo động. Đến mức người chơi sẽ hiềm nghi rằng bởi vì sao tôi lại nói rằng đó là lừa đảo, dù kết luận này hiển nhiên như thể 1 1=2. Đến mức ngay cả khi hàng loạt địa cầu đã bị bóc mẽ là lừa đảo, vẫn sẽ có trái đất bảo với người chơi rằng “đó là thầy dởm, là đồng chí lường đảo, còn luôn có một ông thầy giỏi bạn chưa từng gặp”.

Tôi đã từng thấy những quả đât thầy thuốc bị ảnh hưởng bởi chuyện kể tới mức tin vào một câu chuyện nhảm nhí của những quả đât thiếu chuyên môn (mà đông đảo) và đi thi hành sinh trắc vân tay cho con cái của mình. Tôi đã từng thấy những người thân vay nợ khắp chỗ, bán trâu bán bò để rồi bị lừa bởi vì lang băm và thầy tướng. Tôi đã từng thấy người trong gia đình tán gia bại sản, đồng nghiệp chồng ly tán, dòng tộc lục sục chỉ do tin vào những lời bói toán nhảm nhí.

Chúng là những câu chuyện có thật, được sản xuất ra từ những chuyện kể bịa chuyện.

Sự khỏe mạnh mẽ của các câu chuyện đã khiến tôi bất lực trước việc chúng tác động tới người chơi bè, người thân của mình nhiều hơn cả sự chân tình từ những mọi người tốt và hiểu biết. Đôi lúc chúng ta cần thay đổi những thứ vĩ mô để tác động đến các vấn đề vi mô, tôi nghĩ. Đôi lúc ta cần thay đổi cả xã hội, để có thể giúp sức những thế giới bên cạnh mình. Những cuộc rỉ tai thẳng thắn rồi sẽ biến thành tranh cãi và đâu lại vào đó, chỉ khi phá đi những chiếc lồng vô hình, toàn cầu mới thực sự thoát ra và trở nên chủ quyền dựa trên chính ý chí của mình. Họ ăn nhập được yên cầu cảm giác tự mình làm chủ số mệnh, thay bởi vì việc được cho mót lúa chét, được mến yêu qua truyện của Nguyễn Ngọc Tư hay được cho bất cứ “trái táo” nào dị biệt.

Có thể bạn quan tâm: » Người mù thấy gì và người bình thường không thấy gì?

Đây là lý do tôi tin vào khoa học, và sức mạnh của kiến thức, về việc đeo đuổi những giá trị tốt đẹp cho xã hội.

Có thể bạn quan tâm: » Vì sao chó trung thành còn mèo hờ hững với chủ?

–

TẠP CHÍ LION DECOR