Chuyện về bà Lê Thị Ẩn – Nữ hoạ sĩ đầu tiên của Nam Kỳ

Cuộc triển lãm của một nữ hoạ sỹ tại rạp hát Tây, tháng bảy năm 1938. Bài phê bình nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà văn hoá Phạm Quỳnh. Và xấp tranh vẽ tại giấy bị vứt lại vào một chiếc ô tô còn cắm chìa khoá, trên đường phố Thành Phố Hồ Chính Minh, trước giờ giải phóng.

Nếu chưa được nhắc mang đến vào những bài viết của nhà văn, ngôi nhà báo Phạm Công Luận, tên tuổi của một nữ hoạ sỹ, vốn được coi là nữ hoạ sỹ mới nhất của Nam Kỳ, đã mãi bị khuất mờ bên dưới lớp bụi của lịch sử… Bà thương hiệu khi là Lê Thị Ẩn.



Có thể bạn quan tâm: » “Sự nghi ngờ của thánh Thomas” của Caravaggio: Kiệt tác hội họa chủ đề Tôn giáo

“Cuối năm 2019, tôi cho nhà là trụ sở một công ty tư vấn du học trà gia chủ trong hẻm Khăn Đen Suối Đờn bên dưới chân cầu Bông. Ở đó, tôi thấy treo mấy bức tranh thủy mặc rộng lớn, nét vẽ cổ kính, giấy sẽ sẫm màu hòa quyện với biểu tượng trong tranh.

Đến nhìn gần, xuất hiện bức xuất hiện dấu triện và cam kết tên bằng tiếng Việt “Nữ sĩ Lê Thị Ẩn”, bức khác ký kết là “Việt Nam Nữ sĩ Lê Thị Ẩn”.

Một thoáng ngỡ ngàng, tôi nhớ gần cho bài báo vừa đọc trên tờ báo xưa – nhật báo Thành phố mang tên Bác, xuất bạn dạng năm 1938, có tường thuật một cuộc triển lãm của hero này trên Nhà hát TP Sài Gòn trong năm đó, giải pháp nay hơn 80 năm.

…

Chủ nhân không gian mang lại biết lai lịch nhiều bức tranh tôi vừa ngắm. Tháng 4-1975, trước giờ phút giải phóng Thành Phố Hồ Chính Minh, khắp mặt đường phố ngổn ngang ăn mặc quần áo lính, nón sắt cũng như cả xe máy, xe hơi cũng như xe quân đội. Một người trẻ tuổi vào cơ hội lộn xộn sẽ cố tìm mang đến mình một dụng cụ để chạy về nhà, anh nhìn thấy một cái ôtô ai đó vứt giữa con đường. Anh lên xe, chìa khóa còn cắm đó, nên lái vội về.

Về tới căn nhà, anh phát hiện ra trên xe có một xấp tranh vẽ tại giấy và một thanh kiếm gỗ. Sau đó, anh đem tặng ngay mấy bức tranh này, nhằm rồi tranh mang đến tay công ty nhân ngày nay. Cô phụ nữ chủ ngôi nhà sẽ đem tranh đi bồi và làm khung treo trong phòng khách hàng, còn thanh kiếm gỗ đã mất. Không ai để ý mang lại tên người vẽ và triện đóng góp tại tranh.

…” (Theo tác giả Phạm Công Luận, trích từ là một bài báo đăng trên Tuổi Trẻ Cuối Tuần, ngày 11.03.2020).

Họa sĩ Lê Thị Ẩn

Tìm về các trang báo xưa cũ, Thành Phố Hồ Chính Minh nhật báo sẽ từng viết về cuộc triển lãm của nữ hoạ sỹ đầu tiên ở Nam Kỳ, tổ chức trưng bày tranh ở căn nhà hát Tây, trên Thành phố mang tên Bác, vào chiều thứ bảy trước lúc số báo 1433 xuất phiên bản, tức nhằm ngày 09 tháng 07 năm 1938.

Qua thông tin ngắn thuật lại cuộc triển lãm, học giả Phạm Quỳnh (bút danh Hoa Đường) [1] bày tỏ sự bất ngờ lúc này “đương giám-đốc một trường Nữ-công lừng danh ở Saigon, cô Lê-thi-An bỗng dưng lại nổi danh là một nữ hoạ-sĩ, làm nên nhiều người quen biết cô ai nghe đến cũng chưa khỏi bất ngờ”.



 

Bài tường thuật của ông mang lại biết, tại cuộc triển lãm, ông Jean Boy Landry (nhà công ty du học Boy Landry) xuất hiện mua bức tranh “Thần Tiên Quyến Thuộc”, vẽ đôi chim tại cành mai, cùng với giá chỉ 100 đồng. Ông Berland – Chủ Tỉnh Gia Định, chi 50 đồng để mua bức vẽ “Vân Sương Yên Lộ” của nữ hoạ sỹ. Ông Phạm Quỳnh cũng kể thêm, “…nhiều ngôi nhà viết báo cùng thân hào Tây, Nam mang đến dự kiến buổi khai mạc cuộc triển lãm đặc biệt đông, Nhìn qua rộng 60 bức tranh của nữ hoạ-sĩ Lê-thị-Ẩn, ai nấy cũng tấm tắc khen ngợi vô cùng, và đều ngắm nhận nét bút của nữ-hoạ-sĩ rất rất thần tình năng động”.

Theo bài viết phê bình các nét hoạ của bà Lê Thị Ẩn, xuất hiện tựa “Một nử hoạ sĩ thứ nhứt của Namkỳ. Cô LÊ-THỊ-ẨN”, đăng tại Thành phố mang tên Bác nhật báo, số 1434, ngày 12 tháng 07 năm 1938, học giả Phạm Quỳnh bày tỏ sự mê mệt của ông trước bức hoạ “Hàn Giang Độc Điếu”, cũng như tự hỏi phù hợp nữ hoạ sỹ đã sử dụng nét bút tài tình mà phát hoạ lại lời thơ tuyệt diệu của cụ Tam Nguyên Yên Đổ (tức cụ Nguyễn Khuyến) vào bài “Thu Điếu”. Ông viết: “Tôi càng yêu câu văn của cụ Tam Nguyên bao nhiêu, tôi cũng yêu nét bút của cô Lê Thị Ẩn bấy nhiêu”.



Trong số 70 bức tranh trên triển lãm (mà ở số báo trước, thuật rằng phơi bày 60 bức), ngoài “Hàn Giang Độc Điếu”, cũng như “Thần Tiên Quyến Thuộc” mà ông chủ công ty du học Boy Landry đã mua, hay bức “Vân Sương Yên Lộ” mà Chủ Tỉnh Gia Định yêu ưa thích; cụ Phạm Quỳnh còn khen ngợi nhiều bức hoạ khác của bà Lê Thị Ẩn, như bức “Đơn Sơn Bạch Phụng”, hoặc “Thần Tiên Biến Thuật”.

Ông miêu tả nữ hoạ sỹ khi đó (trong năm 1938) là “một cô gái ngoài ba chín cái xuân xanh xuất hiện cái sắc đẹp không “cá lặn nhạn xa” nhưng được cái duyên ngầm”, ví giống như bức vẽ “Hàn Giang Độc Điếu”. Và rằng nữ hoạ sỹ là “người rất rất linh hoạt vào việc xã chuyển giao lại cực kỳ vui vẻ vì trên môi luôn trực tiếp điểm những niềm vui giống như đoá hoa hàm tiếu trong buổi bình minh”.



Phạm Quỳnh kể, bà Lê Thị Ẩn, vốn “một mình làm công ty Hưng Đông học hiệu, một trường dạy nữ công xuất hiện tên tuổi ở Saigon mà ai cũng biết”, nhân một thời điểm đi xem triển lãm tranh của hoạ sỹ Hoàng Ảo Ngô sống rạp hát Tây, bà ngẫu nhiên muốn học vẽ. Mặc dù vấp phải rào cản ngôn ngữ, Lê Thị Ẩn nhưng vẫn xuất hiện thể đi theo học vẽ với hoạ sư bọn họ Hoàng đi qua bút đàm, nhờ vào vốn chữ Hán mà bà sẽ đc học khi còn nhỏ tuổi. Về sau, không riêng thành tài phát triển thành hoạ sỹ, bà Lê Thị Ẩn cũng học thạo trực tiếp tiếng Quảng Đông.

Ông Quỳnh cũng thẳng thắn bình luận, “những chữ Nho để bên mỗi bức vẽ khi là đều do ngòi viết của nữ hoạ sĩ cả. Dầu các chữ ấy, theo lối “chân” không xuất sắc mấy, song cũng dễ xem, mặt khác, ta không nên quên rằng nét bút của một cô nàng”.



Trong bài phê bình nghệ thuật này, học giả Phạm Quỳnh cũng đề cập đến Đỗ Kỳ Chương [2], một hoạ sỹ người Trung Quốc, cư trú sống Hương Cảng, giải pháp đấy chưa lâu sẽ xuất hiện một triển lãm ở rạp hát Tây. Tuy nhiên, ông đến rằng, “Khác với lối vẻ của hoạ sĩ Đỗ Kỳ Chương,… lối vẽ của nữ hoạ sĩ Lê Thị Ẩn đi theo lối vẽ kim thời của người China (Style mo-dern chinois), tôi muốn nói lối vẽ của hoạ sĩ Hoàng Ảo Ngô”.

Tuy nhiên, qua bài phê bình, học giả Phạm Quỳnh cũng kể mang lại một nữ hoạ sỹ khác, rằng “mặc dù cùng chịu ảnh tận hưởng của lối hoạ người Tàu, tôi nhận ra rõ ràng được rằng nét bút của nữ hoạ sĩ Huê-Mỹ khác hẳn cùng với nét bút của nữ hoạ sĩ Lê Thị Ẩn, dầu có các cái biệt tài riêng mà ta chưa thể so sánh mặt khác đc. Lấy con mắt thẩm mỹ và nghệ thuật mà phê bình thì các tấm tranh tuyệt tác của nữ hoạ sỹ Huê-Mỹ còn mới trông đã làm đến ta phải để ý mang lại liền giống như cái sắc xinh lộng lạc mê hồn nhờ vào phấn sáp điểm tô của cô bé mới mẻ, mà của nữ hoạ sĩ Lê Thị Ẩn thì càng nhìn mới càng nhìn thấy những cái đẹp kín đáo mơ mộng như cái xinh của cô thôn nữ vào bộ y phục tầm thường”.



Từ đó, khi nhìn lại và ghi nhận sự đóng góp góp của những nữ hoạ sỹ đối với nền mỹ thuật Việt Nam như thế kỷ XX, nhiều câu hỏi sẽ đặt ra khi là: Nữ hoạ sỹ Huê Mỹ khi là ai? Và tiếp nối cuộc triển lãm mới nhất tại nhà hát Tây trong năm 1938, nữ hoạ sỹ Lê Thị Ẩn đã tiếp bước tại con phố thẩm mỹ và nghệ thuật của bà những điều đó nào? Liệu “nữ hoạ sĩ Lê Thị Ẩn sẽ còn bước các bước cực kỳ xa” giống như lời học giả Phạm Quỳnh dự đoán?



Quay lại thoáng ngỡ ngàng của ngôi nhà văn Phạm Công Luận, sau khi tình cờ và tận mắt nhìn nghía những bức tranh vẽ bởi nữ hoạ sỹ đầu tiên của Nam Kỳ, ông sẽ dày công tìm tòi có thêm cũng như mang lại biết, bà Lê Thị Ẩn thường cam kết tên thiệt hoặc xuất hiện là “VN Nữ Sĩ” hay “Phác Ngọc”. Và “lúc còn trẻ, bà học Trường trung học Sainte Enfance cũng như giỏi nghiệp khoa tinh thần nhi đồng Trường Saint Paul College. Bà khi là giám đốc một trường nữ công khét tiếng sống Sài Gòn từ thời điểm năm 1936 – Trường Nữ công Hưng Đông (còn đặt tên Hưng Đông học hiệu) ở số ngôi nhà 42-44 mặt đường Aviateur Garros (con đường Thủ Khoa Huân từ trước đến nay), ngay nội khu TP, vô cùng gần chợ Bến Thành”.



Theo căn nhà văn Phạm Công Luận, sách “Nhân Vật Việt Nam” do Việt Nam Thông Tấn Xã xuất bạn dạng trên Sài Gòn trong năm 1973, đến biết: ngoài việc huấn luyện và đào tạo nữ công cũng như vẽ tranh, bà Lê Thị Ẩn đã có một sự sống hoạt động toàn cầu khá đa dạng. Thêm nữa, “sự nghiệp sáng tác tranh của bà chưa hề nhạt nhòa. Ngoài những cuộc triển lãm tại Thành Phố Hồ Chính Minh năm 1938 và 1949, bà còn gia nhập triển lãm tranh lụa sống Hong Kong, Thượng Hải, Manila năm 1941 – 1942; nhiều cuộc triển lãm tại Pháp 1950 – 1951, tại Rio de Janeiro tháng 4 – 1970, trên Washington D.C. Tháng 10 – 1970, tại Nhật năm 1971”.

Chú yêu thích:

[1] Phạm Quỳnh (1892 – 1945) chính là ngôi nhà văn hóa truyền thống, ngôi nhà báo, ngôi nhà văn và quan đại thần của triều Nguyễn, VN, thế kỷ XX. Ông cũng là một vào nhiều người tiên phong vào việc tiếp thị chữ Quốc ngữ và sử dụng tiếng Việt, thay cho chữ Nho hay tiếng Pháp. Ông mỗi khiến việc trên trường Viễn Đông Bác Cổ, nhà bút của tạp chí Nam Phong, bên cạnh đó là người sáng lập kiêm Tổng thư ký Hội Khai trí Tiến Đức. Phạm Quỳnh, lấy hiệu Thượng Chi, bút danh Hoa Đường, hay Hồng Nhân.

[2] Hoạ sỹ Đỗ Kỳ Chương, sinh vào năm 1892 ở Tuyền châu trực thuộc tỉnh Phước-Kiến (Trung-hoa). Ông được xem là một tấm gương ái quốc, cũng như chính là căn nhà sưu tập tranh cổ Trung Hoa xuất hiện nổi tiếng vào thập niên 30 sống thế kỷ trước. Ông được ca tụng nhiều vào một bài báo, mục “Mỹ thuật nghĩa vụ”, của Tràng An báo, Số 372, 15 Tháng Mười Một 1938. Theo bài báo, ông Đỗ Kỳ Chương cũng như phu nhân, nhân một lúc đến Sài Gòn (có thể khi là tháng 10 năm 1938), “đã đem vài ngàn bức tranh trong cái lô sưu tập khổng lồ kia chưng sống dinh Đốc-lý Saigon để bán”, và khi ấy “Chánh phủ sống đây đã đến nơi khiến cho Kỳ-Chương đc mãn nguyện”

Có thể bạn quan tâm: » Alexis Weissenberg và cuộc đời như một cuốn phim

Đọc bài viết “Cuộc triển lãm sống căn nhà hát Tây của…Nữ – hoạ – sĩ Lê – Thị – Ẩn”, Thành Phố Hồ Chính Minh nhật báo, Số 1433, 11 Tháng Bảy 1938 tại thư viện non sông.

Đọc bài viết “Một nử hoạ sĩ thứ nhứt của Namkỳ. Cô LÊ-THỊ-ẨN”, Sài Gòn nhật báo, Số 1434, 12 Tháng Bảy 1938 trên thư viện tổ quốc.

(Để người hâm mộ dễ đọc hơn, các đoạn trích dẫn từ Sài Gòn nhật báo sẽ có biên tập dấu hỏi và ngã. Bởi vì, bên cạnh văn phong, biện pháp trải nghiệm dấu cấu, biện pháp viết hoa, cách gạch nối của những năm 1930 khác những so với thời bây giờ).

Có thể bạn quan tâm: » Lucid Stead – Nhà gương trong suốt giữa sa mạc ở Mỹ

Xem có thêm: Nguyễn An – Người Việt thể hiện Tử Cấm Thành Bắc Kinh

–
MENBACK.COM