Sự thật về những bí ẩn, vì sao con người thích tin vào những điều không có thật?

Con nhân loại là loài mến mộ những câu chuyện kể, bị mê say và thu hút do những thứ viễn tưởng ly kỳ. Đây vốn là thứ có đầy rẫy trong các giả thuyết ngụy khảo cổ, và kẻ kể về những “bí mật của lịch sử” lại còn biết cách gắn thêm thắt cho câu chuyện của mình.



Nhô lên khác thường thân nền cát tiến thưởng mênh mông đơn thân của cao nguyên Giza, quần thể các Kim tự tháp ở Thung lũng các Vua từ lâu đã trở nên hình ảnh biểu trưng cho tổ quốc Ai Cập huyền bí. Đây không chỉ là điểm tới du lịch nổi danh, còn đặc biệt ham mê sự quan trung tâm của giới mày mò lịch sử và khảo cổ học. Với chiều cao gần 150m và chiều dài cạnh đáy lên đến 230m, lăng mộ của vua Khufu (hay Đại Kim tự tháp Cheops) là Kim tự tháp bự số 1 trong cả quần thể, cũng là Kỳ quan Thế giới Cổ đại duy nhất còn sót lại giờ đây. Được cấu thành vì hơn hai triệu khối đá vuông vức có trọng lượng từ 2,5 – 15 tấn, không quá ngạc nhiên khi nó vẫn cầm lại dù đã được xây đắp từ hơn 4.500 năm trước. Nhưng câu hỏi là, vào thời điểm 2.500 năm TCN, làm sao nhân dân với các chính sách thô sơ lại đủ sức dựng nên một vật phẩm to mập như thế?

Có thể bạn quan tâm: » Khoảng cách của cha và con gái

Những kiến trúc sư ngoài Trái Đất, hay câu chuyện của những kẻ bịp bợm?

Lùi về thời điểm khoảng 4, 5 thập kỷ so với hiện tại, khi đó các học giả vẫn đang vò đầu bứt tóc trước hình thức những khối đá to phệ nặng nài nỉ được vận chuyển và xếp thành một tòa tháp vuông vức to tướng. Nhưng trong cuốn sách mang tên “Chariots of the Gods? Unsolved Mysteries of the Past” (Tạm bệnh dịch: Cỗ xe của các vị thần? Những bí ẩn chưa giải đáp của kí vãng), tác giả toàn cầu Thụy Sĩ Erich von Däniken đã đưa ra một giả thuyết cực kì đắm say và hợp thời: mọi người Ai Cập cổ kính đã được toàn cầu thiên hà đem đến một công nghệ đương đại, giúp họ xây cất nên các Kim tự tháp to đùng.

Theo Erich, đó không phải trường hợp duy hàng đầu những “phi hành gia cổ kính” tham gia vào việc thiết kế nền lộng lẫy nhân phong cách. Cuốn sách còn liệt kê một loạt các tác phẩm có quy mô Khủng nằm tản mạn ở nhiều khu vực trên con người, mà theo ông là cấp thiết được tạo ra chỉ bằng sức mọi người đơn thuần, hay chí ít là với trình độ khoa học kỹ thuật hạn chế trong quá khứ. Để củng cố giả thuyết của mình, Erich còn chỉ ra sự phổ quát của những món đồ xây cất tác biểu hiện hình ảnh “sứ thần nhà trời” ở nhiều nền văn minh nổi trội nhau, lấy đó làm bằng cớ cho sự tiếp xúc thường xuyên giữa người với người ta ngoài trái đất trong lịch sử.

Dù chưa thống số 1 ý kiến và chưa đưa ra được giả thuyết thường ngày đủ sức thuyết phục nào, các học giả chính thống đều có cùng thái độ phản đối và chỉ trích mạnh mẽ mẽ tòa tháp của Erich, kể cả khi nó nhận được sự đón nhận nồng hậu từ phía đại chúng. Mãi cho tới thời gian qua, làm mai khả dĩ cho câu đố về Kim tự tháp thế hệ được tìm thấy. Các nhà khảo cổ đã khai quật được dấu vết của một hệ thống dốc nghiêng đắp bằng đất, nhì bên rìa có dạng bậc thang, còn ở giữa là mặt phẳng với nhiều lỗ để cắm các cọc gỗ tròn. Các cọc này nhập vai trò na ná ròng rã rọc, là điểm tựa giúp công nhân có thể sài dây thừng kéo và đưa các tảng đá nặng nài nỉ vào khu vực một cách tương đối tiện lợi.

Trước đó, giả thuyết của Erich về sự can thiệp của trí não ngoài Trái Đất trong việc phát hành ra các hình vẽ Nazca (quần thể gồm hơn 1.000 hình vẽ nằm trên cao nguyên Nazca thuộc Peru, có niên đại hơn 2.000 năm trước. Chúng chính yếu là các đường thẳng, các phong cách học và một số ít diễn giả các loài động vật. Các hình vẽ có kích thước khá mập với chiều dài từ 15-350m, trơ khấc có hình vẽ đường thẳng làm tiếp tới gần 50km) cũng bị phủ nhận trọn vẹn dựa trên các bằng chứng khảo cổ xác đáng. Một học giả thậm chí còn chế phân thành công mô hình khí cầu đích thực bay được chỉ bằng các nguyên chất liệu thô sơ sẵn có, với giả thuyết rằng loài người Nazca đã nhờ vào phương luôn tiện này để trợ thủ cho việc quan sát trên không trong khi tạo ra ra các hình vẽ. Nhưng kể cả khi họ không sài tới khí cầu, việc nối những đường kẻ với khoảng cách to trên mặt đất Có thể được thi hành thuận lợi chỉ bằng phương tiện sử dụng dây thừng đoàn kết với các cọc gỗ cắm trên mặt đất làm mốc ngắm.

Dù có thể không thực sự tái tạo chính xác đầy đủ cách các thắng lợi phệ lớn được làm ra trong kí vãng, các giả thuyết trên vẫn cho thấy chúng không hề phức tạp tới mức phải nhờ tới sự trợ thủ của bất kỳ thần thế siêu tự nhiên hoặc trí não ưu việt ngoài Trái Đất nào. Tuy nhiên khi xét trên đại quát, số lượng các giả thuyết và diễn giải về sự xuất hiện, tiếp xúc và giúp sức của người ngoài hành tinh, sự hiện ra và biệt tăm đột ngột của các nền tao nhã cổ điển có trình độ phát triển xã hội tiên tiến và rắc rối hoặc đại hình trạng thế… là cực kỳ nhiều, tới mức chúng tôi chẳng thể (và cũng không tồn tại ý định) liệt kê và giải ảo hoàn toàn nội trong bài viết này; dù là theo cách vắn tắt như với Kim tự tháp Ai Cập và các hình vẽ ở Nazca nêu trên. Thay vào đó, chúng tôi sẽ đi vào nghiên cứu về sự xuất hiện cũng như tác động của những câu chuyện theo motif “mãi mãi là bí ẩn”.

Những câu chuyện lịch sử hoặc cách lý giải quá khứ theo hướng siêu nhiên, thần bí hoặc nhuốm màu huyễn tưởng này được gọi thường ngày là “ngụy khảo cổ học” (pseudoarchaeology). Cũng như các ngành ngụy khoa học đặc biệt, các giả thuyết ngụy khảo cổ đều không đáp ứng các điều khoản mày mò học thuật chính thống. Bằng cách cường điệu, ngụy sản xuất số liệu và bằng cớ, đưa ra kết luận dựa trên các đồ gây ra tác hiếm hoi đã bị tách khỏi bối cảnh lịch sử chi tiết, hay thậm chí chỉ trưng ra các chứng cứ có lợi cho giả thuyết hoặc tiền giả định của mình, tác giả các giả thuyết ngụy khảo cổ dù bị giới chính thống chỉ trích và bài xích, vẫn có thể sản xuất ra những câu chuyện có sức hấp dẫn khác thường béo đối với công chúng, từ đó phát tán rộng rãi những niềm tin méo mó và phản khoa học.

Vì sao toàn cầu tin vào những điều không có thật?

Theo số liệu khảo sát về Những nỗi sợ của loài người Mỹ (Survey of American Fears) bởi Đại học Chapman, California thực hành năm 2018, rất là nhiều loài người Mỹ tin vào các quy định siêu tự nhiên Đặc biệt (paranormal). Trong đó, có tới 57% số thế giới được hỏi tin vào sự sống sót của các nền lịch sự tiền tiến giống với Atlantis trong kí vãng, 41% đồng ý với quan điểm trái đất vũ trụ đã từng kẹ thăm Trái Đất và 35% còn cho rằng họ sẽ quay lại hành tinh của chúng ta trong tương lai, hơn trăng tròn% tin rằng Bigfoot là một sinh vật có thật.

Nếu có điều gì đáng khiếp sợ hơn thực trạng một bộ phận đáng kể dân số Mỹ tin vào những điều vô căn cứ đã bị khoa học bác bỏ bỏ kể trên, thì đó là việc những con số thống kê này lại cao hơn so với kết quả khảo sát trước đó vào năm 2016. Một trong những nhân tố không thể đằng sau chiều hướng gia tăng này chính là các phương nhân tiện truyền thông, với hàng loạt sách báo, chương trình truyền hình và kì cục là Internet, đã làm phát tán và lan truyền những thông báo mê hoặc về con người dải ngân hà, tận thế và nhiều huyền thoại thời tiến bộ khác biệt.

Trong những năm đầu sự nghiệp, Erich đã từng vào tù vì tội lừa đảo, mạo và tham ô. Tuy vậy, sau này được xuất bản vào năm 1968, quyển “Chariots of the God?” của ông vẫn nhanh lẹ trở thành đầu sách bán chạy tại Mỹ, châu Âu và được dịch ra nhiều tiếng nói, với doanh số hơn 70 triệu bạn dạng tính tới năm 2017. Sức ảnh hưởng của nó bự tới nỗi đã trở thành nguồn hứng thú cho nhiều bộ phim hoặc tiểu thuyết khoa học viễn tưởng dị biệt. Tựa sách này cũng gây ra đà cho xu hướng xuất bản hàng loạt các đầu sách và cả chương trình truyền hình với nội dung nói về trái đất dải ngân hà và nhiều giả thuyết ngụy khảo cổ học Đặc trưng. Trong số đó có thể kể tới series ăn khách “Ancient Aliens”, đã phát sóng được 15 mùa tính từ năm 2009, trong đó chính Erich từng giữ vai trò nhà xây cất và được chi trả cho rất nhiều tập phim lấy nội dung từ quyển sách của mình.

Đây không phải là chế độ lẻ loi thế hệ có mặt. Cuốn sách của Erich vốn có thể đã được truyền cảm hứng từ những nhà cửa khoa học viễn tưởng về vấn đề quả đât vũ trụ trước đó, thí dụ mẩu truyện dài kỳ “Edison’s Conquest of Mars” (Cuộc đoạt được sao Hỏa của Edison) của tác giả Garrett P. Serviss rất được ưa chuộng trong những năm cuối thế kỷ XIX. Bản giữa câu chuyện này lại là thắng lợi ăn theo sự thành công của tiểu thuyết “The War of the Worlds” (Chiến tranh thân các Thế giới) vì nhà văn Anh H. G. Wells sáng tác cách đó không lâu. Nói cách dị kì, sức thuyết phục của những giả thuyết ngụy khảo cổ, từ đầu có lẽ đã được bảo chứng khi có nội dung bắt chước những câu chuyện khoa học viễn tưởng ly kỳ được đông đảo công chúng đón nhận.

Nhưng chính xác thì tại sao lại có nhiều toàn cầu tin vào các giả thuyết phi lý sặc mùi thơm giả tưởng của ngụy khảo cổ học đến thế?

Về cơ phiên bản, con người là loài mến mộ những câu chuyện kể, bị say đắm và đắm say bởi vì những thứ viễn tưởng ly kỳ. Đây vốn là thứ có đầy rẫy trong các giả thuyết ngụy khảo cổ, và kẻ kể về những “bí mật của lịch sử” lại còn biết cách gắn thắt cho câu chuyện của mình.

Xét trên bạn dạng chất của khoa học tuyệt hảo và việc mày mò lịch sử nói riêng, các nhà tìm hiểu thuộc lĩnh vực này căn bản hoạt động với những thứ chưa chắc chắn. Tái hiện lịch sử rưa rứa chơi trò ghép hình nhưng mà phân vân có toàn thể bao nhiêu mảnh ghép và hình ảnh sau rốt thực thụ trông ra sao. Quá nhiều bằng chứng phải thu thập và các giải thuyết phải khám nghiệm. Lịch sử (và hoàn toàn khoa học) đích thực không phải lúc nào cũng là những câu chuyện lý thú và dễ dàng dễ hiểu, nhưng cốt lõi xoay quanh quá trình học hỏi phức hợp tốn nhiều thời gian công sức, trong đó đa số lại là những công việc buồn bực lặp đi lặp lại.

Nhưng các giả thuyết ngụy khảo cổ thì không. Chúng đưa ra những kết luận rất chắc chắn và những lý giải thuận lợi, có thể ngay tức thì đáp ứng sự nghiên cứu và quỹ thời gian hạn chế của phần lớn đại chúng. Những thắng lợi cổ đại kỳ vĩ dường như nằm ngoài kỹ năng của sức nhân dân; vậy thì hãy để trái đất dải ngân hà làm điều đó. Bám vào giả thuyết duy hàng đầu này, điều cần đứng vững theo chỉ còn là việc bẻ cong các bằng cớ cho hợp với cái khuôn của sự thần bí. Sự cam đoan chắc và cả quyết của các giả thuyết này cũng chính là cú gãi đúng vào khu vực ngứa mang tên “hiếu kỳ” của đại chúng.

Đó là điểm chủ chốt mà các chương trình TV hay radio có thể khai hoang để say đắm được lượng khán giả đông đảo, trong khi vẫn kiên cố không đi ngược lại những quan điểm chính thống được giới học thuật đồng thuận. Trong phần lớn thời lượng, các chương trình được thi công để nêu ra những câu hỏi và giả thuyết thần bí, đưa khán giả đắm chìm vào những cuộc xiêu bạt viễn tưởng. Chỉ tới những phút sau rốt, các chuyên gia mới được viện tới, thuyết trình các kết luận ngắn gọn để bác bỏ bỏ những nội dung ly kỳ kịch tính trước đó. Chương trình vẫn bảo đảm được sự thực lịch sử, trong khi người theo dõi lại bị gợi cảm bởi những giả thuyết ngụy khoa học ham và thu hút.

Một nguyên nhân khác lại, có nhẽ là sự khó tiếp cận của tri thức khoa học đích thực so với sự tràn lan của những thứ được tiện nghi hóa để phù hợp với bằng hữu đại chúng. Các thuật ngữ phức tạp lẫn việc các item tìm hiểu được xuất bạn dạng trên các tập san học thuật chuyên ngành yêu cầu mức lãng phí đăng ký (subscription) đáng kể để truy vấn cập, thực sự là những trở ngại rất lớn. Chúng khiến những phát hiện và bước tiến của khoa học chính thống nguyên vẹn biến thành lép vế trong cuộc đối đầu với những báo cáo không chính xác hoặc thậm chí là ngụy sản xuất, vốn có thể tìm thấy dễ chơi chỉ sau vài cú click chuột. Điều đó có thể giảng giải cho sự sống sót dai dẳng của những niềm tin lệch lạc dù đã được giới chuyên môn bác bỏ bỏ từ lâu. Tất nhiên ngay cả khi chúng được chủ quyền truy tìm cập, cũng không ham mê với đại chúng, lại càng không thích đáng do ngay từ đầu mục đích đã không nhằm hướng đến đại chúng.

Sự thiếu hụt tri thức cơ bản và các sườn lý luận nền tảng của khoa học cũng là lý bởi vì khiến đại chúng khó nhận ra sự phi lý của những điều thần bí. Trong cuốn sách “The Demon-Haunted World: Science as a Candle in the Dark” (Thế giới bị quỷ ám: Khoa học như ngọn nến trong đêm), nhà khoa học có sức ảnh hưởng bự của thế kỷ XX – Carl Sagan, đã đưa ra một “bộ lý lẽ phát hiện những điều nhảm nhí” (the baloney detection kit), trong đó có “lưỡi dao cạo Occam”. Còn được biết đến với tên gọi “Luật tối giản” (Law of Parsimony), đây là một khí cụ được sử dụng trong việc đề ra các giả thuyết khoa học, nói rằng nếu có nhì cách giải thích cho cùng một vấn đề, hãy chọn cách dễ ợt hơn. Càng có ít giả thiết và điều kiện, giả thuyết lại càng có nhân kiệt chính xác cao. Có lẽ những quả đât tin vào các câu trả lời “thuận lợi”, quy mọi sự thật lịch sử phức hợp cho bàn tay của các thế lực siêu nhiên đã có sự lầm lẫn đáng kể về tính thuận tiện đang đề cập ở đây.

Ví dụ, biết rằng việc chủ đích làm biến dạng hộp sọ là một thực hiện khá phổ quát trong lịch sử và hiện ra ở nhiều nền văn hóa, sẽ hợp pháp và thuận tiện liên hệ tới nguyên do toàn cầu hơn khi tìm thấy các hộp sọ dẹp, bị cầm lại hoặc có hình dáng nón. Ngoài ra đó, cho rằng chúng thuộc về con người ngoài trái đất lại làm nảy sinh hàng loạt vấn đề rắc rối đặc trưng cần chứng minh, ví dụ phương luôn tiện di chuyển, chứng cớ về sự tiếp xúc, hoặc ít số 1 là văn thư cổ ghi nhận việc táng các sinh vật lạ… Như chuyện quần chúng dải ngân hà xây Kim tự tháp, vốn là một câu trả lời thuận lợi, nhưng mà việc chứng minh sự sinh tồn của nhân dân vũ trụ lại hết sức rắc rối. Hay ở trường hợp của thuyết mưu mô “đặt chân lên mặt trăng là giả”, tìm bằng cớ chứng minh đó là giả thực ra khó hơn việc chứng minh nó là thật.



Khi những câu chuyện không chỉ để giải trí.

Ngoài tính hệ thống và quy mô lịch sử rộng béo hơn, sự cung cấp của nhân dân vũ trụ hay sự tồn tại của lục địa Atlantis thực thụ có gì khác lại so với những phép tắc hiếm hoi được ngụy chế tạo về dân chúng mập ú hoặc các vòng tròn trên đồng ruộng? Tại sao cấp thiết tiện lợi xem đó chỉ là những câu chuyện viễn tưởng mang tính giải trí thuần túy, hoặc cách giảng giải thay thế để trợ thì thời lấp đầy sự tò mò và bất an cố hữu của người trước những bí ẩn về kí vãng mà lại khoa học chưa thể trả lời?

Trục lợi là lý vì dễ thấy nhất đằng sau bất cứ thứ ngụy gây ra và trò lừa gạt nào. Trong những năm 1870, tại New York rộ lên câu chuyện về quả đât béo múp Cardiff – một bức tượng đá cao 3m được các công nhân đào giếng phát hiện trên khu đất của William Newell. Hắn và địa cầu anh họ George Hull ton tả kiếm được rất nhiều tiền lời từ việc dựng rạp thu chi tiêu tham quan và bán thuốc lá cho những loài người hiếu kỳ đến xem. Chỉ sau khi bức tượng được bán lại với giá đôi mươi.000 đô-la (hơn 450.000 đô-la theo thời giá năm 2019), trò lừa đảo này thế hệ bị phát giác. Hull chính là chủ mưu, đã chi tiền để tạc và dùng acid desgin ra các vết ố ngụy tạo sự cũ kỹ và phong hóa của bức tượng. Kể cả nhị công nhân đào giếng cũng là thế giới được Hull thuê.

Nhưng câu giải đáp không chỉ gói gọn trong việc kiếm chác từ việc trưng bày tượng loài người to con hoặc bày bán những cuốn sách lẽ ra nên được xếp ở quầy tiểu thuyết viễn tưởng thay bởi vì tủ sách Khoa học. Mục đích trục lợi chỉ là một trong những mặt tối của những trò lừa ngụy khảo cổ, bên cạnh động cơ tôn giáo và chủ nghĩa dân . Tuyên bố tìm thấy vật phẩm Babel, phi thuyền Noah hay dấu vết trận Đại hồng thủy trong Kinh thánh chính là những ví dụ về việc ngụy thiết kế chứng cớ khảo cổ để phục vụ mục đích củng cố niềm tin tôn giáo một cách cực đoan. Chính Hull cũng đã lợi dụng câu chuyện về địa cầu mập mạp Goliath trong Kinh Cựu ước để dựng nên trò lừa gạt của mình.

Có thể bạn quan tâm: » Người mù thấy gì và người bình thường không thấy gì?

Nhưng việc cho rằng trái đất trong dĩ vãng không đủ hào kiệt và trí não để gây ra những item thanh lịch của riêng mình mà phải nhờ tới sự trợ giúp từ thần thế tiền tiến hoặc một chủng tộc thượng đẳng hơn, thực chất chính là diễn tả của chủ nghĩa dân tộc và phân biệt chủng tộc cực cam đoan. Một mặt, nó tước bỏ tự do của những cư dân phiên bản xứ đối với nền văn hóa vốn thuộc về họ. Mặt Đặc biệt, khi phủ nhận công phu của họ trong việc kiến thiết ra những chiến thắng và phát kiến văn hóa đặc trưng, các giả thuyết ngụy khảo cổ còn cho thấy tư duy hạ thấp, xem thường trí não của những nền văn hóa phi-da-thuần khiết dĩ vãng. Ví dụ, khi phát hiện di tích thành cổ Great Zimbabwe ở châu Phi vào năm 1871, nhà thám hiểm và địa lý nhân dân Đức Karl Mauch đã “không tin rằng trái đất da đen có thể xây dừng một thành công bự mập thế này”, và cho rằng đây chính là đô thị Ophir trong Kinh Thánh. Những nền đương đại ngoài Châu Âu, theo các giả thuyết này, đích thị là “phần thưởng” nhưng mà chủ nghĩa thực dân đã mang đi ban phát cho những góc ngách mọi rợ của trái đất.

Niềm tin sẽ không chỉ tồn tại trong trọng điểm tưởng, còn tiện nghi bột phát thành hành động – hàng đầu là khi nó liên quan tới các vấn đề tôn giáo và chủ nghĩa dân tộc. Những gò đất nhân thi công tại Bắc Mỹ từng được cho là thuộc về một chủng tộc da trắng tiên tiến định cư tại vùng đất này và đã bị tuyệt chủng dưới tay của các thổ dân châu Mỹ; trong khi chính họ thế hệ là chủ nhân thực thụ của các Kim tự tháp phiên bạn dạng đắp đất, và cũng chính là những quần chúng. # đã sinh sống tại đó rất lâu Trước khi toàn cầu da trắng trước tiên đặt chân tới vùng đất này. Vin vào giả thuyết đó, cố tổng thống Andrew Jackson đã đưa ra những cơ chế bè phái áp và xua đuổi các tộc toàn cầu châu Mỹ phiên bản xứ khỏi chỗ trú ngụ lâu đời của thánh sư, tạo ra một vết đen trong lịch sử nước Mỹ. Một giả thuyết ngụy khảo cổ khác thường cho rằng Vinland – một địa danh có thật, từng là khu định cư của toàn cầu Viking khi họ đến Bắc Mỹ, và xem đó là bằng cớ cho việc nhân dân da trắng Châu Âu là những nhà thám hiểm tiền phong, đã đặt bước chân khám phá trước tiên lên mọi châu lục. Năm 2017, một kẻ theo chủ nghĩa da trắng thượng đẳng và chủ nghĩa Phát-xít đã bị cáo buộc giết thịt chết nhị hành khách khi họ can thiệp lúc hắn hét bự những nhận xét mang tính thù hằn sắc tộc và tôn giáo trên một chuyến tàu ở Portland, Oregon. Không lâu trước đó, hắn đã đăng một bài viết trên Facebook với nội dung “H*il Vinland!!! H*il Victory!!!”. “Vô hại” hơn, vào năm 2014, nhị nhà “khảo cổ học tự phong” người ta Đức đã có hành vi hủy hoại Kim tự tháp Khufu khi tự ý đẽo một mẫu họa tiết trang trí bên trong lăng mộ mang về làm “mẫu vật phân tích” để kiểm chứng giả thuyết về quả đât ngoài trái đất.

Những năm Gần đây, giới khảo cổ đã bắt đầu có những động thái bạo dạn mẽ hơn chống lại ngụy khảo cổ học. Những giả thuyết bắt tai đó không chỉ làm sai lệch sự thực lịch sử, đi ngược các hình thức khoa học, còn là sự cướp đoạt và thương nghiệp hóa các di sản văn hóa. Và như chúng tôi đã phân tích, mặt tối đáng sợ của chúng nằm ở những tuyên bố sặc mùi thơm phân biệt chủng tộc, núp bóng sau những ngôn từ mượn danh khoa học và được tô vẽ vì sự bịa tạc không hơn không kém.

Nếu chỉ dừng lại ở mức độ chuyện phiếm để tiêu khiển trong một trống canh, quả thật những giả thuyết – hay đúng hơn là những câu chuyện viễn tưởng về nền tân tiến đã mất hoặc những vị khách ngoài không gian đã làm rất tốt. Nhưng khi nói về lịch sử, những điều mê hoặc như thế chỉ càng khiến kí vãng trở thành mơ biển.

Hay phải chăng kiêm toàn chúng ta từ trước đến nay đều chỉ sống trong sự mơ biển?

Có thể bạn quan tâm: » Trầm cảm không phải là cảm xúc buồn chán, trầm cảm chính là tâm trí

–

TẠP CHÍ LION DECOR